Grasduinen
in de ‘memoires’ van je grootvader… probeer het maar eens. Wellicht ontdek je zaken die je nooit had
vermoed. Over gewoontes uit een ver
verleden, over gevoelens van die lieve opa.
Of je komt zaken te weten van andere mensen en krijg je een aangrijpend
verslag van pakkende gebeurtenissen. En
als je grootvader dan nog soldaat geweest is in W.O. I dan valt kostbare
informatie in de schoot. Want de
getuigenissen uit de periode van ‘De Groote Oorlog’ dreigen verloren te gaan.
Stefan
Hertmans, auteur van poëzie, essays en proza, had dat ook tijdig begrepen want
hij diepte de cahiers op die zijn grootvader hem vlak voor zijn dood in de
jaren tachtig toevertrouwde. Pas jaren
later heeft Hertmans de tijd gevonden om de cahiers te bekijken over ‘Enkel
mijn belevenissen. Mijn verschrikking’
zoals zijn grootvader van moederszijde op de eerste bladzijde had geschreven. Verbluffend wat de grootvader van Hermans
heeft meegemaakt zeker als soldaat op het strijdveld van W.O. I. Hij spaart geen details: de geur van bloed
ruik je, de plakkerigheid van modder voel je, het verdorven voedsel proef
je, de kreten van zwaargewonde soldaten,
de doodsreutel van strijdmakkers hoor je.
Krachtige passages die door Stefan Hertmans zijn vereeuwigd. Maar meer dan een pakkend verslag van het
strijdgeweld is dit boek ook een vertederende ode aan de liefde die de
grootvader koesterde voor zijn vader, Franciscus, een kerkschilder,
gespecialiseerd in het restaureren van schilderijen in kerken en
kloosters. Een toegewijd kunstenaar die
bovendien leed aan de longen, ook al door de giftige verfstoffen die hij
inademde tijdens zijn fysiek zware job.
En Urbain, de grootvader van Stefan, vergezelde zijn vader geregeld bij
die karweien waardoor hij zelf ook de knepen van het schildersvak leerde. Daarom zijn er nog schilderijen van
grootvader Martien bewaard. Naast een
ode voor de vroeg gestorven vader en de schilderkunst (fresco in het bijzonder)
is er ook dat grote eerbetoon aan de gracieuze en stijlvolle moeder van de
grootvader. En dan is er nog het
tragisch-romantische verhaal van de verliefdheid en de verloving van grootvader
Urbain met Maria Emelia, flamboyante en intelligente jonge Gentse vrouw. Maar zij overlijdt aan een longontsteking als
gevolg van de Spaanse griep nog voor ze konden trouwen. Op advies van haar vader, huwt Urbaan met de
drie jaar oudere zus van zijn gestorven eerste liefde. Dat dit emotioneel geen evidente keuze is
maakt dit boek ook duidelijk. Hertmans
weet hoe hij de lezer kan ontroeren en ook hoe hij de diverse gebeurtenissen op
ingenieuze manier met elkaar kan verweven.
Uit het boek geplukt
p. 195: De wereld was stil en
onbegrijpelijk. (zo beschrijft Hertmans een tafereel op het slagveld)
p. 268: Wat naar binnen woei door
de infernale gaten die de oorlog in het humanisme had geschoten, was de hitte
van een morele leegte, van een braakland dat zich amper nog met nieuwe idealen
liet bezaaien, omdat het overduidelijk was geworden hoezeer men zich daardoor
had laten misleiden. De nieuwe politiek die zou opflakkeren met een nog grotere
vernietigingspotentie was die van wraak, ressentiment, rancune, afrekening;
maar nooit zou de militair terugkeren die van zijn wandelpas een erezaak
maakte, die had leren schermen als in een balletles, die idioot genoeg zowat
boog voor een vijand alvorens hem neer te steken. In de drek van de loopgraven, in de wolken
dodelijk mosterdgas en de sadistische wraakacties tegen de weerloze bevolking
die de Duitsers overal op touw hadden gezet, ging een stuk ouderwetse
humaniteit verloren, (…)
p. 278: In deze vierhoek gevormd
door vier vrouwen – zijn moeder, zijn dode geliefde, haar oudere zus, zin
dochter met de fatale naam, heeft mijn groot vader zijn leven doorgebracht.
