In 1984 verscheen de Nederlandse vertaling van ‘A distant mirror’ van de Britse historica Barbara Tuchman. De Waanzinnige Veertiende eeuw, heet het boek in het Nederlands. Het is een turf van een boek, het telt meer dan 700 bladzijden, maar, er is een maar… het is een boek waarvan geen enkele bladzijde verveelt. Want het hangt een spiegel van de mens op: de mens, zoals u en ik.
De mens met zijn sterke kanten, maar ook de mens met zijn zwakke kanten. Toegegeven, wellicht overbelicht Barbara Tuchman de slechte kanten van de mens, want schrijven over alleen maar de goede kanten zou misschien saaie lectuur opleveren. U had het wellicht al vermoed: de 14de eeuw werd geteisterd door corruptie, omkoperij, lafhartigheid, bandeloosheid, onderdrukking. Hoor ik u zeggen dat er nog niet veel veranderd is? Tja, in het begin van haar geschiedenisverhaal citeert Tuchman Voltaire: De geschiedenis herhaalt zichzelf nooit, de mens altijd’. En dat is een interessante nuance die Voltaire maakt, want inderdaad, onze eeuw heeft niet meer hetzelfde gezicht als dat van de 14de eeuw: we zijn er echt op vooruitgegaan, op geneeskundig en opvoedkundig, op economisch, militair en wetenschappelijk vlak. Maar is daardoor het wezenlijke van de mens veranderd? De mens in de 14de eeuw was ook een wolf, maar is de mens van de 20ste eeuw het ook niet? In andere omstandigheden, maar toch…
Het beeld dat Tuchman ophangt van de 14de eeuw is geïnspireerd op het leven van Enguerrand III van Coucy, een ridderlijke heer die woonde op een kasteeldomein in het Franse Picardië. Dat leven werd moreel geregeerd door de kerk en de op haar geïnspireerde afgescheurde bewegingen die leefden van het motto: ‘Geld was slecht, schoonheid was ijdelheid en beide waren vergankelijk’. U bent niet verrast als ik vermeld dat in dit boek meerdere keren aan het licht komt dat de kerk zelf er geen al te fraaie levenswandel op nahield. En die veertiende eeuw was ook de eeuw van de breuk in de kerk. Door dat schisma werd de wereld toen opgezadeld met voorwaar twee pausen, een in Rome en een in Avignon, die mekaars gezag voortdurend bestreden en ook de wereldlijke leiders voor hun kar wilden spannen. In 1378 voltrok zich dat schisma in de kerk tussen Paus Urbanus van Rome en paus Clemens van Avignon. Dat schisma van de kerk was een van de vier gesels van die tijd, naast oorlog, pest en roversbenden.
Wat ook opvalt aan die 14de eeuw is dat er weinig emoties werden getoond ten aanzien van kinderen. Tja, misschien was dat normaal als je weet dat een gezin van vijf kinderen er gemiddeld twee, drie verloor door ziekte of ondervoeding.
En dan nog wat weetjes uit dit boek op een rij:
- in die tijd duurde een reis van Parijs naar Napels ongeveer vijf weken;
- hoofse liefde was eigenlijk een ongeoorloofde liefde, een soort verboden liaison, want die had als enig doel de liefde en niet een of ander gearrangeerd huwelijk;
- Vlaanderen was in de 14de eeuw succesvol dankzij de bloeiende lakenindustrie;
- De vijftienjarige Lodewijk van Male slaat een week voor zijn huwelijk tijdens een jachtpartij op de vlucht want hij wil niet trouwen met de dochter van de Engelse koning die zijn vader had gedood in de strijd;
- Een Engels spookschip vol ladingen met wol met een dode bemanning aan boord (gestorven door de pest) drijft in die eeuw af naar Bergen, Noorwegen en verspreidt op die manier de pest op het vasteland;
- Ook in de 14de eeuw waren de joden de zondebokken en werden zij gestigmatiseerd o.a. door Innocentius II, een paus die al in 1215 insignes gebruikte om de joden te brandmerken;
- In die eeuw trokken roofbendes rond in dienst van de bisschop;
- De boeren voelden zich toen onderdrukt door de oorlogsvoerende edelen, die wegvluchtten toen de boeren in opstand kwamen;
- er werden ‘fabliaux’ geschreven over het overspel van
de vrouw, want de vrouw was de rivale van de kerk. Een anekdote: een ridder vraagt aan de vrouw: “Hebt gij haar tussen uw benen?” Wanneer zij antwoordt: “Totaal niet”, dan is zijn commentaar: “Ik geloof u graag, want op een veelbetreden pad groeit geen gras”;
- De 14de eeuw was ook de eeuw van ketterij en hekserij, een geloof in de duivel en ook in die tijd liepen de kerken liepen leeg;
- Dit boek toont aan dat ijdelheid en de immorele levenswandel van de Fransen de oorzaak is van hun verlies in de oorlog tegen het Hongaarse leger;
- Een citaat uit die tijd van schrijfster Christine de Pisan: “alle goede gewoonten verdwijnen en de deugden worden niet meer gewaardeerd”.
- Eigenlijk is dit werk een hoopvol boek als je ziet waarvan wij komen: vroeger was het zeker niet beter op het gebied van vrede en op het gebied van gezondheid. En ook in die tijd was echtscheiding courant… Mocht u er nog aan twijfelen.
